بررسی تزیین گرایی در نگارگری ایرانی از دوران صفویه تا اوایل قاجاریه- پروژه عملی: دنیای انسان امروز

این پژوهش در پی یافتن و بررسی تزئین گرایی در دوره صفویه و اوایل قاجاریه بوده است و ضمن پرداختن به مفهوم عام و کلی تزئین به بررسی شاخه های مختلف نقوش تزئینی و همچنین تحقیق در سابقه این نقوش پرداخته شده است پرداختن به تزئین گرایی در هنر نگارگری ایران مسئله ای است که شاید بتوان آن را یکی از ارکان اصلی هنر ایران بالاخص نقاشی دانست. نقوش مورد استفاده در هنر ایران اگرچه ساده یا بسیار پیچیده باشد ، جرئی جدا نشدنی از این هنر به حساب می آید . این نقوش ریشه در هنر گذشته ایران داشته و پس از رشد و تکامل با اندک تفاوتی در دوره صفویه و در ادامه در دوره قاجاریه مورد استفاده قرار گرفته اند. در ادامه ضمن بررسی نقوش مورد استفاده در نگاره های ماقبل صفویه به صورت اختصار پیشینه سیاسی – فرهنگی دو دوره فوق نیز مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است . تاثیرات سیاسی و اجتماعی در این دوران در جهت رشد و تکامل هنر به خصوص نقاشی بر آمد و هنرمندان تحت حمایت شاهان صفوی به اوج درخشش و شکوه در نقاشی رسیدند که از این میان می توان به نگاره هایی اشاره کرد که در آن نقوش تزئینی به اوج درخشش و نمود خود دست یافته اند و به درجه ای از کمال نایل آمده اند که تاریخ نقاشی ایران در هیچ یک از دوران های گذشته به خود ندیده است . اگر چه هنر ایرانی در بعضی از دوره ها تنها در پی آن بود که با ساده ترین و وسیع ترین وسیله تاثیری عظیم ایجاد کند، در تمام ادوار مهارت و ریزه کاری در آن اهمیت فراوان داشت و شاید بتوان به جرات گفت که تزیینات نگاره های این دوران جز لاینفک از نقاشی محسوب شده و بدون آنها نقاشی ایرانی به آن هویت و کمال مطلوب نایل نخواهد آمد. ذوق ایشان بیشتر در نمایش اشکال طالب آن شیوه بود که از قید زمان و مکان آزاد باشد و طعم فنا ندهد، بلکه به سوی خلود و بقا میل کند هنرمند ایرانی در این میان از دگر فرهنگ ها تاثیراتی نیز گرفته است ،در واقع هنرمند این تاثیرات را در کار خود حل کرده و به نوعی از آنها استفاده نموده است که گویی هرگز از نگرگری ایرانی جدا نبوده است. البته در سده های بعد و در نقاشی های اواسط قاجار این تاثر؛ تسلط خود را بر نقاشی ایران حاکم کرده و نگارگری از اوج شکوه اش کاسته می گردد در ادامه بررسی روند نگارگری ایرانی می توان این طور نتیجه گرفت که در دوره صفویه نگارگر از رنگ تزئینی ، نقش و فرم های تزئینی بهره می برد اما در زمان قاجار تجملات و زیور آلات تزئینی بهانه ای است برای رسیدن به موضوعاتی که خود منشاء تزئینی دارند، قلمدان ها، شمایل پادشاهان، تصاویر گل و مرغ و نقاشی های زیر لاکی همگی عناصری هستند برای نیل به یک مفهوم تزئینی. در این دوره انسان مرکز کادر، بیانی تزئینی پیدا کرده و تمامی عناصر اطراف او چیدمانی در جهت نیل به این هدف هستند. در هنر قاجار انسان به صورت تزئینی مطرح می شود و فرم، رنگ ، تزئینات ، تجملات و حتی نحوه قرار گیری اش در تصویر بیانی نمادین و تزئینی می یابد . در اواخر سده دوازدهم و سیزدهم تاثیرات از اروپا و همچنین عدم حمایت شاهان و بسیاری علل دیگر باعث می شود که محمد زمان و بسیاری از هم عصرانش به نقاشی اروپا جذب شده و آن روند را چنان دنبال کنند که هنرمندان سده های بعد از آنان از جمله محمد غفاری و معاصرانش به تقلید صرف از هنر گذشته اروپا پرداخته ونگارگری ایران از نقاشی اش به کلی جدا می شود . عدم پیشرفت نگارگری و متوقف شدن آن در طرح ها و نقش ها و رنگ های یکسان باوری است که اگر نقش را در نگارگری به طور جدا بررسی کنیم دچار آن خواهیم شد . نقوش نگاره ها به طور یکپارچه و توامان معنا پیدا کرده و اگر به این نقوش به طور مجزا بنگریم تنها نقشی را می بینیم که زیبایی صوری دارد ؛ حال آنکه نقوش نگاره ها در فهماندن معنای معرفتی و عمیق نگاره سهیم بوده و نقشی اساسی را بر عهده دارند. این تحقیق به روش تاریخی – توصیفی به بررسی نقوش تزئینی دو دوره ذکر شده پرداخته و همچنین از طریق روش کتابخانه ای و مراجعه به منابع مکتوب و اسناد موجود ، عکس برداری از آثار هنری و استفاده از مقاله های موجود در این زمینه ، موارد و اطلاعات لازم گرد آوری شده است .